سنڌ جي پاڻي تي قبضو ۽ 1991ع جي ٺاهه تي عملدرآمد جو سوال: رينگٽ آخر ڪيستائين؟

ليکڪ: عبدالغفور سروهي

سنڌ جي پاڻي تي قبضو ۽ 1991ع جي ٺاهه تي عملدرآمد جو سوال: رينگٽ آخر ڪيستائين؟

سنڌ ۾ پاڻيءَ جي ورڇ ۽ 1991ع واري پاڻي ٺاهه تي عملدرآمد جو سوال سالن کان هڪ اهم تڪرار ۽ احتجاج جو مرڪز رهيو آهي. سنڌ جو موقف اهو آهي ته دريائي وهڪرن تي قبضو ۽ ارسا (Indus River System Authority) جي زيادتين جي نتيجي ۾ صوبو پنهنجي جائز پاڻيءَ کان محروم ٿي رهيو آهي. هن صورتحال تي نه صرف سياسي پارٽيون پر عوامي حلقا پڻ مسلسل خدشا ظاهر ڪري رهيا آهن. سوال اهو آهي ته 91ع وارو ٺاهه، جيڪو پاڻي جي ورڇ لاءِ هڪ گڏيل بنياد بڻايو ويو هو، تي مڪمل عمل نه ٿيڻ جو ذميوار ڪير آهي؟ ۽ سنڌ سرڪار آخر ڪيستائين اهو رينگٽ ۽ احتجاجي سياست جو شڪار رهندي؟ 91ع وارو ٺاهه: اصول ۽ عمل ۾ فرق: 1991ع ۾ ٿيل پاڻي ٺاهه پاڪستان جي وفاقي ۽ صوبائي حڪومتن وچ ۾ هڪ اهم معاهدو هو، جنهن تحت سنڌ، پنجاب، خيبرپختونخوا ۽ بلوچستان جي وچ ۾ پاڻيءَ جي ورڇ لاءِ واضح اصول طئي ڪيا ويا. پر افسوس جو هي معاهدو عمل جي مرحلي ۾ هميشه تڪرار جو شڪار رهيو آهي. سنڌ جي شڪايت آهي ته پنجاب ۽ ارسا هر ڀيري پنهنجن مفادن کي اڳيان رکندي پاڻي جي ورڇ ۾ سنڌ جي حقن کي نظرانداز ڪندا رهيا آهن.* نتيجي طور تي سنڌ کي پاڻي جي کوٽ ۽ زراعت تي شديد اثرن کي منهن ڏيڻو پيو آهي. سنڌ جي اعتراضن جا اهم نقطا: 1. ربيع ۽ خريف جي مند ۾ پاڻي جي کوٽ: سنڌ جي حڪومت بار بار اها شڪايت ڪري ٿي ته پاڻيءَ جي ورڇ دوران سنڌ کي پنجاب کان گهٽ مقدار ۾ پاڻي ملي ٿو، جنهن جي نتيجي ۾ خاص ڪري هيٺاهين وهڪرن ۽ زراعت کي نقصان پهچي ٿو. 2. درياءِ تي نوان ڊيم ۽ بئراج ٺاهڻ جا خدشا: سنڌ کي اهو به خدشو آهي ته دريائي وهڪرن تي وڌيڪ ڊيم ٺاهڻ سان پاڻي جي ورڇ جو عمل وڌيڪ خراب ٿيندو، ۽ سنڌ جي زراعت ۽ ماحوليات کي خطرو پيدا ٿيندو. خاص طور تي ڪالاباغ ڊيم جو منصوبو سنڌ لاءِ هميشه خدشن جو سبب رهيو آهي. 3. سمندري پاڻي جي چڙهائي: سنڌ ۾ پاڻي جي کوٽ جو هڪ اهم نتيجو ٺٽي ۽ بدين جهڙن علائقن ۾ سامونڊي پاڻيءَ جي چڙهائي جي صورت ۾ سامهون آيو آهي، جنهن سان زراعت کي وڏو نقصان پهتو آهي. ارسا ۽ سياسي حڪمت عملي جو فقدان: هر ڀيري جڏهن سنڌ حڪومت ۽ وفاق ۾ سياسي اختلاف پيدا ٿين ٿا، تڏهن پاڻيءَ جو مسئلو وڌيڪ شدت سان سامهون اچي ٿو. سنڌ حڪومت جو موقف آهي ته ارسا سنڌ جي مفادن جو تحفظ ڪرڻ ۾ ناڪام ٿي رهي آهي ۽ پاڻيءَ جي ورڇ ۾ غيرمنصفاڻو رويو اختيار ڪيو وڃي ٿو. پر سوال اهو آهي ته 91ع واري ٺاهه تي عمل لاءِ سنڌ حڪومت پنهنجي حڪمت عملي ڪيتري حد تائين اثرائتي رهي آهي؟ واويلا يا حڪمت عملي؟ سنڌ جي اڳتي وڌڻ جا رستا: پاڻي زندگي ۽ معيشت لاءِ اهم آهي، پر سنڌ کي واويلا کان اڳتي وڌي هڪ مضبوط حڪمت عملي واضع ڪرڻي پوندي. جيڪڏهن 91ع جي ٺاهه تي مڪمل عمل نٿو ٿئي، ته سنڌ کي: 1. گڏيل مفادن واري ڪائونسل (CCI) ۾ پاڻي جي مسئلي کي اهم ايجنڊا طور کڻڻو پوندو. 2. عدالتي رستو اختيار ڪندي 91ع جي ٺاهه تي مڪمل عمل ڪرائڻ لاءِ قانوني جنگ وڙهڻي پوندي. 3. پاڻيءَ جي مسئلي کي هڪ قومي ايجنڊا بڻائڻ گهرجي، ته جيئن وفاق کي ذميوار بڻايو وڃي. احتجاج کان اڳتي وڌڻ جو وقت: سنڌ جي عوام لاءِ پاڻيءَ جو بحران صرف احتجاج ۽ رينگٽ سان حل نه ٿيندو. 1991ع جي ٺاهه تي عمل ڪرائڻ لاءِ حڪومتي سطح تي سنجيده قدمن جي ضرورت آهي. جيڪڏهن سنڌ حڪومت هن اهم مسئلي تي صرف وفاق خلاف واويلا ڪرڻ بدران پارليامينٽ ۽ ڪورٽن ۾ مضبوط ڪيس پيش ڪري ٿي، ته پاڻيءَ جي ورڇ جو مسئلو مستقل طور تي حل ٿي سگهي ٿو. پ پ سرڪار کي عوامي ڀلائيءَ کي ترجيح ڏيندي پاڻيءَ جي ورڇ تي سياست کان پاسو ڪرڻو پوندو ۽ عملي قدم کڻڻا پوندا. عوام جو سوال اهو آهي ته رينگٽ ۽ احتجاج آخر ڪيستائين؟ ڇا سنڌ سرڪار پنهنجي حقن جي حاصلات لاءِ ڪا جدوجهد يا حڪمت عملي به جوڙيندي يا رڳو واويلا ۽ اجلاسن ۾ جذباتي تقريرن تائين محدود رهندي؟