ڊسمبر جڏهن ايندو آهي ته هو صرف سياري جي ٿڌ نه کڻي ايندو آهي، پر وقت جي سينن ۾ لڪل انهن زخمن کي به جاڳائي ڇڏيندو آهي، جيڪي قوم وسارڻ جي ڪوشش ڪندي رهي آهي. هي مهينو ڪئلينڊر جو سادو ورق نه رهيو آهي، پر پاڪستان جي تاريخ جو اهڙو باب بڻجي ويو آهي، جنهن تي رت سان لکيل سوال اڄ به چمڪندا نظر اچن ٿا. ڊسمبر، تون وري آهين، ساڳي اداسي، ساڳي خاموش احتجاج، ساڳي اڻکٽ پيڙا کڻي. تون وري شهيد راڻي جا گھاءَ کڻي آيو آهين، اهي گھاءَ جيڪي وقت جي مرهم سان به نه ڀريا، جيڪي اقتدار جي تبديليءَ سان به وسريا نه، جيڪي هر سال وڌيڪ تازا ٿي قوم جي شعور تي نقش ٿيندا وڃن ٿا.
27 ڊسمبر 2007ع رڳو هڪ تاريخ نه، پر پاڪستان جي سياسي ۽ اخلاقي تاريخ جو اهڙو موڙ آهي، جتي سياست پنهنجي انساني چهري کان محروم ٿي وئي. اهو ڏينهن رڳو محترمه بينظير ڀٽو جي شهادت جو ڏينهن نه هو، اهو ڏينهن جمهوريت جي دل ۾ خنجر کوڙڻ جو ڏينهن هو. بينظير ڀٽو رڳو هڪ اڳواڻ نه هئي، هوءَ هڪ فڪر هئي، هڪ جدوجهد هئي، هڪ اهڙو واعدو هئي، جيڪو عوام سان ڪيو ويو هو ته طاقت جو سرچشمو محل نه، پر ماڻهو هوندا.
محترمه بينظير ڀٽو جو سياسي ڪردار ڪنهن هڪ دور، ڪنهن هڪ حڪومت يا ڪنهن هڪ تقرير تائين محدود نه ٿو ڪري سگهجي. هوءَ پاڪستان جي اُن سياسي تسلسل جو نالو هئي، جيڪو ذوالفقار علي ڀٽو جي شهادت کان پوءِ به ختم نه ٿيو. هڪ نوجوان ڇوڪري، جنهن پنهنجي اکين سان والد کي ڦاسيءَ جي ڦٽڪي ڏانهن ويندي ڏٺو، جنهن جيلن جي اونداهين، فوجي حڪمرانيءَ جي جبر ۽ جلاوطنيءَ جي اذيتن کي سٺو، سا ڇوڪري جڏهن سياست ۾ اڳتي وڌي ته هوءَ ڪمزور نه، پر عزم، حوصلي ۽ مزاحمت جي علامت بڻجي سامهون آئي.
بينظير ڀٽو جي سياست جو بنيادي حوالو مزاحمت آهي. جنرل ضياءَ جي آمريت خلاف جدوجهد دوران هن اهو ثابت ڪيو ته سياست رڳو اقتدار حاصل ڪرڻ جو نالو نه، پر ظلم خلاف بيهڻ جو نالو آهي. ايم آر ڊي تحريڪ، سنڌ ۽ پنجاب جي جيلن ۾ قيد، عدالتن جا چڪر، ۽ فوجي حڪمرانن جون ڌمڪيون ــ اهي سڀ سندس سياسي سفر جا اهم باب آهن. هوءَ ڄاڻي ٿي ته خوف سان ٺاهه ڪرڻ سياست جي موت برابر آهي، ان ڪري هوءَ خوف کان مٿي ٿي بيٺي.
اسلامي دنيا جي پهرين چونڊيل عورت وزيراعظم ٿيڻ بينظير ڀٽو لاءِ رڳو ذاتي ڪاميابي نه هئي، پر پاڪستان جي سماجي ۽ سياسي ساخت لاءِ هڪ وڏو چئلينج هو. هڪ اهڙي سماج ۾، جتي عورت جي قيادت کي شڪ جي نگاهه سان ڏٺو ويندو هو، بينظير ڀٽو اقتدار ۾ اچي اهو ثابت ڪيو ته قيادت جنس نه، پر صلاحيت، وژن ۽ حوصلي سان ماپي ويندي آهي. هن عورتن لاءِ سياسي رستا کوليا، پارليامينٽ کي مضبوط ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي، ۽ دنيا آڏو پاڪستان جو هڪ جمهوري چهرو پيش ڪيو.
بينظير ڀٽو جي ٻنهي حڪومتن تي الزام لڳايا ويا، تنقيد ٿي، سازشون ٿيون، پر تاريخ جڏهن انصاف سان ڏسندي ته اها ڳالهه ضرور مڃيندي ته سندس سياست اقتدار سان نه، پر اصولن سان جڙيل هئي. هوءَ آمريت سان ٺاهه ڪرڻ بدران اقتدار وڃائڻ قبول ڪندي هئي. اهو ئي سبب آهي جو هوءَ بار بار حڪومت وڃائڻ باوجود سياست ڇڏي نه سگهي، ڇو ته سياست سندس لاءِ ذاتي مفاد نه، پر عوامي ذميواري هئي.
محترمه بينظير ڀٽو عالمي سياست ۾ پاڪستان جي سڃاڻپ کي نئون رخ ڏنو. هوءَ دنيا سان ڳالهائڻ ڄاڻندي هئي، پر قومي خودمختياريءَ تان ڪڏهن به سوديبازي نه ڪئي. عورتن، اقليتن، مزدورن ۽ نوجوانن لاءِ سندس آواز خالي تقريرن تائين محدود نه رهيو، پر پاليسين ۽ قانون سازيءَ ۾ به ظاهر ٿيو. سندس سياست جو مرڪز هميشه پارليامينٽ، آئين ۽ عوام رهيو.
بينظير ڀٽو جي سياسي فڪر جو سڀ کان طاقتور اظهار سندس اهو تاريخي جملو آهي: “جمہوريت بهترين انتقام آهي.” هي جملو بدلي، نفرت ۽ تشدد جي سياست کي رد ڪرڻ جو اعلان هو. هن سيکاريو ته ظلم جو جواب ظلم نه، پر انصاف آهي، ۽ بندوق جو جواب بندوق نه، پر ووٽ آهي. اهو فڪر ئي هو، جيڪو کيس ٻين سياستدانن کان الڳ ڪري ٿو.
2007ع ۾ جڏهن بينظير ڀٽو جلاوطني ختم ڪري وطن موٽي، تڏهن کيس مڪمل احساس هو ته خطرا موجود آهن. ڪراچيءَ ۾ سندس استقبال رت ۾ ٻڏي ويو، ساٿي شهيد ٿيا، پر هوءَ نه رڪجي. اها واپسي اقتدار لاءِ نه، پر جمهوريت جي بحالي لاءِ هئي. هوءَ ڄاڻي ٿي ته شايد هي سندس آخري سفر هجي، پر پوءِ به هوءَ عوام کي اڪيلو ڇڏي وڃڻ لاءِ تيار نه هئي.
لياقت باغ جو منظر تاريخ جي حافظي مان ڪڏهن به مٽجي نه سگهندو. تقرير، نعرا، عوامي جوش، ۽ پوءِ هڪ پل ۾ سڀ ڪجهه بدلجي ويو. گوليون رڳو هڪ جسم کي نه لڳيون، پر هڪ سوچ، هڪ خواب ۽ هڪ اميد کي لڳيون. بينظير ڀٽو زمين تي ڪري پئي، ۽ ان سان گڏ پاڪستان جي سياست به ڄڻ زخمي ٿي پئي.
اڄ سالن گذرڻ باوجود انصاف اڃا به اڻپورو آهي. قاتل ڪير هئا؟ سازش ڪهڙي هئي؟ رياست ڪٿي ناڪام ٿي؟ اهي سوال اڄ به زنده آهن. بينظير ڀٽو جو ڪيس رڳو هڪ قتل جو ڪيس نه، پر انصاف جي نظام، طاقت جي سياست ۽ ادارن جي ڪمزوريءَ جو آئينو آهي.
سنڌ لاءِ بينظير ڀٽو صرف قومي اڳواڻ نه هئي، پر هڪ جذبو هئي. سنڌ جي هر ڳوٺ، هر شهر، هر عورت جي اک ۾ سندس نالو هڪ اميد بڻجي چمڪي ٿو. اڄ به جڏهن عورت سياست ۾ قدم رکڻ کان اڳ هٻڪ محسوس ڪري ٿي، تڏهن بينظير ڀٽو جو نالو کيس همت ڏئي ٿو.
ڊسمبر هر سال اسان کي ياد ڏياريندو آهي ته سياست قرباني گهري ٿي. سوال اهو آهي ته ڇا اسان ان قربانيءَ جو حق ادا ڪيو؟ ڇا جمهوريت مضبوط ٿي؟ ڇا عوام بااختيار ٿيو؟ يا اسين رڳو ورسيون ملهائي وري وساري ويهون ٿا؟
ڊسمبر، تون وري آهين، پر تون رڳو سوڳ نه آڻيندو آهين، تون اسان کان حساب به وٺندو آهين. شهيد راڻي جا گھاءَ اڄ به تازا آهن، ۽ اهي گھاءَ اسان کان انصاف، جمهوريت ۽ سچ جو مطالبو ڪن ٿا. جيستائين اهي سوال زنده آهن، تيستائين بينظير ڀٽو به زنده آهي ــ ماڻهن جي ياد ۾، سياست جي شعور ۾،
0 تبصرے