گذريل ڪجھ سالن ۾ آمريڪا جي خارجي پاليسيون، خاص طور تي ايران سان تعلقات، عالمي سياست ۾ وڏيون ڇٻنائون پيدا ڪيون آهن. صدر ڊونلڊ ٽرمپ جي حڪومت دوران ايران خلاف سخت بيانات ۽ ڌمڪيون، صرف خطي جي امن کي خطري ۾ نه وڌايو، پر آمريڪي عالمي اعتبار تي به سوال اُٿاريا. ٽرمپ جي پاليسي، جيڪا گهڻو ڪري جذباتي ۽ گهڻو ڪري اعلان سازي تي مبني آهي، ڪيترن ئي لحاظن سان بين الاقوامي سطح تي آمريڪا جي اثر کي نقصان پهچايو.
ٽرمپ جي حڪومتي دور ۾ ايران تي پابنديون سخت ڪرڻ جو فيصلو ڪيو ويو، جنهن کي ايڪنامڪ وار جي حيثيت سان ڏٺو ويو. پابنديون، جيڪي اڳ ۾ ئي ايران جي معيشت تي اثر انداز ٿي رهيون هيون، ٽرمپ جي حڪومتي پاليسين سبب وڌيڪ سخت ٿي ويون. تيل جي برآمدات ۾ رڪاوٽ، بينڪنگ سسٽم تي پابنديون، ۽ عالمي ڪاروبار کي ايران سان لاڳاپيل ڪرڻ تي سخت قدمن جو مقصد ايران کي سياسي طور دٻائڻ هو. پر حقيقت ۾، انهن قدمن جي اثر پذيري سوال اُٿيا. ايران جي اندروني سياسي استحڪام ۽ عوامي مزاحمت اهڙي مضبوط ثابت ٿي جو پابنديون گهڻو ڪري عوامي زندگي کي متاثر ڪنديون رهيون، پر ايران جي پاليسين ۾ بنيادي تبديلي نه آئي.
ٽرمپ جي حڪومت جي سياست ۾ لفظن جي اهميت انتهائي نمايان هئي. هر بيانيه، هر ٽوئيٽ، هر ميڊيا اسٽريٽجي، هڪ حڪومتي اعلان وانگر پيش ڪيو ويو. جڏهن صدر ٽرمپ ايران تي “اقدام نه ڪرڻ تي سنجيدگي سان ڌمڪيون” ڏيندو، ته عالمي بازارن ۾ تيل جي قيمت وڌي ويندي، خطي ۾ فوجي تيزي محسوس ٿيندي، ۽ عالمي طاقتور ملڪن جي ڌيان کي ڇڪيندي. پر ڇا اهو عمل سنجيده حڪمت عملي هئي يا هڪ جذباتي سياست جو حصو؟ تجزئي مان ظاهر آهي ته گهڻو ڪري جذباتي ۽ سياسي پريشر کي مدنظر رکندي، ڊپلوميٽڪ اثر گهٽ رهيو.
بين الاقوامي سطح تي به ٽرمپ جي پاليسي، خاص طور تي ايران سان تعلقات ۾، آمريڪا جي ٻين اتحادي ملڪن سان ٽڪراءُ پيدا ڪيو. يورپي يونين، چين، روس ۽ گڏيل قومن جي ڪجهه ادارن ايران سان تعلقات کي محفوظ رکڻ جي ڪوشش ۾ هئا، جڏهن ته آمريڪا سخت موقف اختيار ڪري رهيو هو. نتيجي طور، عالمي سطح تي آمريڪي موقف جي اڪيلائي واضح ٿي. ڪيترائي بين الاقوامي ماهر تنقيد ڪن ٿا ته ٽرمپ جي جذباتي ۽ سخت لفظن واري پاليسي آمريڪا جي سفارتي اثر کي گهٽائڻ جو سبب بڻجي.
ايران جي داخلي سياست ۾ به ٽرمپ جي پاليسي جا اثر ڏٺا ويا. پابنديون ۽ سخت بيانات عام عوام جي زندگي تي دٻاءُ وڌائيندا، پر سياسي قيادت کي وڌيڪ مضبوط بڻائيندا. سخت اقتصادي حالتن جي باوجود، ايران جي حڪومت پنهنجي موقف تي قائم رهي، ۽ بين الاقوامي سطح تي پنهنجو اثر برقرار رکيو. اهو ظاهر ڪري ٿو ته آمريڪي ڌمڪيون ۽ سختي صرف ظاهر تي اثرانداز ٿيون، پر بنيادي پاليسين ۾ تبديلي نه آڻي سگهيا.
ٽرمپ جي حڪومتي پاليسين جو هڪ اهم رخ آهي ميڊيا ۽ عوامي راءِ کي سياست ۾ استعمال ڪرڻ. ايران خلاف بيانات، ميڊيا ۾ وڏي اثرانداز پيدا ڪنديون، آمريڪي عوام ۾ سياسي حمايت وڌائينديون، ۽ پنهنجي حڪومت جي موقف کي مضبوط ڪرڻ ۾ مددگار ثابت ٿينديون. پر جڏهن ڳالهه سفارتڪاري ۽ بين الاقوامي استحڪام جي ٿئي ٿي، اهڙي سياست گهڻو ڪري خطري جو سبب بڻجي ٿي.
عالمي سطح تي ايران جي اثر ۽ آمريڪي پاليسي جي مقابلي ۾ هڪ اهم ڳالهه اها آهي ته طاقت جو استعمال ۽ لفظن جو اثر محدود هوندو آهي جيڪڏهن حڪمت عملي سوچيل ۽ ڊگهي مدت لاءِ نه هجي. ٽرمپ جي حڪومتي دور ۾ زور ڀرڻ واري پاليسي، ايران جي موقف کي تبديل ڪرڻ ۾ گهٽ ڪامياب رهي، پر خطي ۾ بيچيني ۽ عدم استحڪام وڌايو.
اهو به ڏسڻ ۾ آيو ته ٽرمپ جي پاليسي ۾ سياسي اعلان سازي ۽ حقيقي سفارتي ڪوشش ۾ فرق واضح هو. لفظن جي ذريعي ڌمڪيون ڏيڻ، پابنديون لڳائڻ، ۽ ميڊيا ۾ وڏا بيان ڏيڻ هڪ طرف، اصل ۾ عالمي استحڪام لاءِ سنجيده قدم کڻڻ گهٽ نظر آيو. اهو طرز عمل، عالمي سطح تي آمريڪا جي اثر کي وقتي طور تي نمايان بڻائي سگهي ٿو، پر ڊگهي مدت ۾ اعتماد کي نقصان پهچائي ٿو.
آخرڪار، ايران تي آمريڪي ڌمڪيون ۽ ٽرمپ جي پاليسي هڪ آزمائشي لمحو آهن، جيڪي دنيا کي ڏيکارين ٿا ته بين الاقوامي سياست ۾ جذباتي ۽ اعلان سازي تي ٻڌل پاليسيون، هميشه اثرائتي نه ٿينديون. پابنديون، سخت بيان، ۽ لفظن جي ذريعي ڌمڪيون وقتي اثر پيدا ڪري سگهن ٿيون، پر حقيقي ۽ ڊگهي مدت ۾ نتيجن لاءِ سنجيده ڊپلوميٽڪ حڪمت عملي جي ضرورت آهي.
اقتصادي پابنديون ايران جي معيشت تي تباهه ڪندڙ اثر ڇڏيون. ايران جو گهرو پيداواري پيداوار گهٽجي وئي، تيل جي برآمدات گهٽ ٿيون، ۽ ڪرنسي “ريال” پنهنجي تاريخي گهٽ قيمت ڏانهن وڃي ويئي. اهڙي سخت اقتصادي ماحول سبب ايران جي ماڻهن کي بنيادي زندگي جي سامان ۾ به مشڪلاتن کي منهن ڏيڻو پيو. روزاني زندگيءَ جا خرچ وڌندا ويا، ۽ وڏي حصي آبادي غذائي ۽ طبي ضرورتن جي پوري ڪرڻ ۾ مشڪل محسوس ڪري رهي آهي.
اقتصادي بحران رڳو انگ اکرن تائين محدود ناهي رهيو؛ اهو سماجي احتجاجن ۽ عوامي بيچينيءَ جو سبب بڻجي ويو. ايران جي ڪرنسي جي تازي وڏي گهٽتائي سبب وڏي پيماني تي مظاهرا پڻ شروع ٿي ويا آهن، جيڪي مرڪزي شهرن جهڙوڪ تهران، اصفهان ۽ مشهد ۾ ڏٺا ويا. عوام جي گذر بسر جون حالتون سخت ٿي ويون آهن، ۽ احتجاجن ۾ شرڪت ڪندڙ مزدورن ۽ تاجرن تي پوليس سخت ڪارروائي ڪئي آهي، جنهن ۾ گيس ۽ دٻاءُ وارو سامان استعمال ڪيو ويو.
اهو واضح آهي ته آمريڪي پابنديون ايران جي سياسي قيادت تي وڏو دٻاءُ وجهي رهيون آهن، پر هڪ سوال اڃان بي جواب آهي: ڇا اهڙا دٻاءُ عوام کي فائدو ڏين ٿا يا صرف عام ماڻهن کي نقصان پهچائن ٿا؟ انساني حقن جي رپورٽن مطابق، پابنديون نتيجي طور ايراني عوام جي صحت ۽ بنيادي حقن تي به منفي اثر انداز ٿي رهيون آهن—خاص طور جڏهن بين الاقوامي بينڪن ۽ ڪمپنين ايران سان واپار کان پاسو ڪري رهيا آهن خوف سان ته آمريڪي پابنديون انهن تي لاڳو نه ٿيون ٿين.
ٽرمپ انتظاميا جو موقف اهو رهيو ته سخت پابنديون ايران جي انتظاميا تي زور وجهن ٿيون ته هو پنهنجي علائقائي اثر ۽ ايٽمي سرگرمين بابت نرم رويي اختيار ڪن. پر حقيقت اهو آهي ته ايران جي قيادت، خاص طور سپريم ليڊر آيت الله علي خامنه اي، آمريڪي دٻاءُ کي غير منصفاڻو سمجهندي، ڪنهن به ڳالهين کان انڪار ڪيو آهي، ۽ چيو آهي ته آمريڪا تي ڀروسو ڪرڻ ممڪن ناهي ڇو ته اها اڳ ۾ به معاهدن کي ٽوڙي چڪي آهي.
اهو ڊگهو تڪرار وڏي بين الاقوامي رسمن تي به اثرانداز ٿيو آهي. گڏيل قومن جي سيڪيورٽي ڪائونسل تي ايران ۽ آمريڪا جي وچ ۾ ايٽمي ڳالهين بابت سخت لفظي تڪرار ٿيو آهي، جتي آمريڪا ايران کي يورينيئم جي چئنيجنگ تي پابنديءَ تي زور ڏئي ٿو، جڏهن ته ايران ان کي پنهنجي بين الاقوامي حقن جي خلاف قرار ڏئي ٿو.
ٽرمپ جي دور ۾ شايد سڀ کان وڌيڪ نمايان ڳالهه اها رهي ته سفارتي گفتگو ۽ اعلان سازي جو امتزاج حد کان وڌيڪ سياسي رهيو. جڏهن آمريڪي صدر سخت الفاظ ۾ ايران خلاف ڌمڪيون ڏيندو، عالمي تيل جي بازار ۾ عدم استحڪام وڌندو ۽ وچ اوڀر ۾ فوجي توازن تي اثر پوندو. آمريڪا جي پاسي کان لفظن جو استعمال هڪ طاقتور هتھیار بڻجي ويو—پر اهو هتھیار ڪڏهن ڪڏهن سفارتي رابطن کي نقصان پهچائيندي به نظر آيو.
نجي طور تي، پابنديون ۽ فوجي خطرن جو هڪ گڏيل ميلاپ ايران جي سياسي رويي کي وڌيڪ سخت بڻائي ڇڏيو آهي. ايران مسلسل اعلان ڪيو آهي ته هو پنهنجي ايٽمي پروگرام کي جاري رکندو، ۽ ان کي پرامن مقصد لاء استعمال ڪرڻ جو دعويٰ ڪري ٿو، جڏهن ته آمريڪا ۽ ڪجهه يورپي ملڪ ان بابت خدشا ظاهر ڪندا آهن.
اهو ڏيکاريندو آهي ته پاليسين جي نتيجن جو اثر اڪثر عوام تي پوي ٿو، جڏهن ته سياسي قيادت پنهنجي موقف تي ڪابه تبديلي نه آڻيندي. پابنديون، جيڪي عام طور تي هڪ ملڪ کي سياسي دٻاءُ ۾ آڻڻ جي ذريع طور استعمال ڪيون وينديون آهن، نتيجي طور عام ماڻهوءَ جي زندگي کي متاثر ڪندا آهن—اهي ٻه جدا جدا نتيجا آهن، جن تي غور ڪرڻ انتهائي ضروري آهي.
آمريڪا ۽ ايران جي وچ ۾ تڪرار عالمي سطح تي به اثر ڏيکاري رهيو آهي. ڪيترائي ملڪ، بشمول چين ۽ روس، ايران سان واپار جاري رکڻ چاهيندا آهن، ۽ آمريڪي پابندين کي غير قانوني يا غير فائديمند قرار ڏين ٿا، جڏهن ته يورپي ملڪ مسئلي جو حل پرامن ڊپلوميٽڪ ڳالهين ذريعي ڳولڻ جي ڪوشش ڪندا رهيا آهن. پر ان جي باوجود، آمريڪي سخت موقف عالمي سطح تي آمريڪي سياسي اعتبار کي متاثر ڪيو آهي.
ٽرمپ پاليسي جي تنقيد اهو به آهي ته هن سخت بيانيه بازي ۽ وڌندڙ پابندين سان دنيا جي امن جي صورتحال کي وڌيڪ پيچيده بڻايو. اڄ، ايران جي اقتصادي صورتحال غير مستحڪم آهي—هڪ وڏو سبب پابنديون، عالمي تيل جي گهٽ برآمدات ۽ پيداوار ۾ گهٽتائي آهي.
اهو پڻ سمجهڻ ضروري آهي ته هن سياست جا اثر صرف ايران تائين محدود ناهن. خطي ۾ امن ۽ عدم استحڪام جي صورتحال سان گڏ، ڪيترائي ويجهڙا ملڪ—جهڙوڪ عراق، شام، لبنان ۽ خليج جا عرب ملڪ—به ان سياست جا اثر محسوس ڪري رهيا آهن. اهو تڪرار صرف ٻن ملڪن جي وچ ۾ نه آهي، پر هڪ وڏي جيوپوليٽيڪل مقابلي جو حصو بڻجي ويو آهي.
آخرڪار، ايران جي عوام جي زندگين تي اثر ۽ سياسي قيادت جي سخت موقف کي نظر ۾ رکندي، هڪ سوال ذهن ۾ ايندو آهي: ڇا سخت پاليسيون ۽ پابنديون ڪنهن به مسئلي جو حقيقي حل ٿي سگهن ٿيون؟ يا اهو صرف هڪ حلقو آهي جيڪو وڌيڪ وڌندڙ تڪرار پيدا ڪري ٿو؟ آمريڪا جي سخت لفظن ۽ ايران جي جوابن جي وچ ۾، دنيا هڪ اهڙي صورتحال ۾ ڦاسي پئي آهي، جتي ٻنهي طرفن کي ڊپلوماسٽڪ ڳالهيون وڌيڪ زور وٺڻ گهرجن.
عام ماڻهو، جن جا روزمره جي زندگين تي سڀ کان وڌيڪ اثر پيا آهن، بار بار اهو ڏسي رهيا آهن ته پاليسيون انهن جي حقن ۽ زندگي تي اثرانداز ٿيون ٿيون، جڏهن ته سياسي قيادت پنهنجي موقف تي قائم رهي ٿي. هي هڪ اهڙو سبق آهي جيڪو دنيا جي سياستدانن ۽ عالمي برادري لاءِ هڪ اهم موقعو فراهم ڪري ٿو، ته هو سخت لفظن ۽ پابندين جي بدران حقيقي ڊپلوميٽڪ حل ڳولڻ تي زور ڏي.
اڄ جڏهن ايران ۾ سخت معيشت ۽ عوامي احتجاج وڌي رهيا آهن، ۽ آمريڪا عالمي سطح تي پنهنجو موقف نمايان ڪرڻ جاري رکي ٿو—اها صورتحال اسان کي ياد ڏياريندي آهي ته عالمي پاليسيون صرف طاقت جي اظهار تي نه هلن، پر توازن، سمجھوتي ۽ انسانيت جي بنياد تي به هجن.
0 تبصرے