سنڌ ڪابينا جو زرعي آمدني تي ٽيڪس لاڳو ڪرڻ جو فيصلو – هڪ تجزياتي جائزو

عبدالغفور سروهي

سنڌ ڪابينا ڪالهه زرعي آمدني تي ٽيڪس لاڳو ڪرڻ جو فيصلو ڪيو آهي، جيڪو ملڪ جي مالي پاليسين ۾ هڪ وڏي تبديلي تصور ڪيو پيو وڃي. نئين ٽيڪس پاليسي تحت ساليانو 6 لک رپين تائين جي زرعي آمدني تي ڇوٽ ڏني وئي آهي، جڏهن ته 56 لک رپين کان وڌيڪ زرعي آمدني تي وڌ ۾ وڌ 45 سيڪڙو ٽيڪس لاڳو ڪيو ويندو. ان سان گڏ، هڪ "پروگريسو سپر ٽيڪس" به متعارف ڪرايو ويو آهي، جنهن مطابق 15 ڪروڙ رپين تائين جي زرعي آمدني تي ڪو به سپر ٽيڪس نه هوندو، جڏهن ته 50 ڪروڙ رپين کان وڌيڪ آمدني تي 10 سيڪڙو سپر ٽيڪس لڳايو ويندو.

هن فيصلي جا بنيادي مقصد:

حڪومت طرفان پيش ڪيل هن پاليسي جو بنيادي مقصد صوبائي روينيو وڌائڻ، زرعي شعبي کي ٽيڪس نيٽ ۾ آڻڻ، ۽ ڪارپوريٽ فارمنگ کي ضابطي ۾ آڻڻ آهي. سنڌ روينيو بورڊ (SRB) کي زرعي آمدني ٽيڪس جي اوڳاڙي ۽ انتظام جي ذميواري ڏني وئي آهي، جنهن کي هڪ "مڪمل آٽوميٽڊ ۽ شفاف نظام" بڻائڻ لاءِ جديد ٽيڪنيڪل سهولتون مهيا ڪرڻ جو اعلان ڪيو ويو آهي.

هن ٽيڪس پاليسي جا اثر ۽ خدشا:

هي فيصلو ڪيترن ئي سوالن کي جنم ڏئي ٿو، جن مان ڪجهه هيٺيان آهن:

1. ڇا زرعي آمدني تي ٽيڪس حقيقي طور تي جمع ٿي سگهندو؟ – پاڪستان ۾ زرعي آمدني تي ٽيڪس جي حوالي سان اڳ به قانون سازي ڪئي وئي پر مختلف سببن جي ڪري ان تي عملدرآمد نه ٿي سگهيو. وڏن زميندارن، جاگيردارن ۽ سياسي شخصيتن جي مخالفت سبب ماضي ۾ زرعي ٽيڪس لاڳو ڪرڻ ۾ ڪاميابي نه ملي.

2. ڇا هي فيصلو سنڌ جي هارين تي اضافي بار وجهندو؟ – ننڍن هارين لاءِ 6 لک رپين تائين ڇوٽ ضرور ڏني وئي آهي، پر وڏن فارمرن لاءِ 45 سيڪڙو شرح هڪ وڏو بار ثابت ٿي سگهي ٿو. جيڪڏهن زرعي اوڳاڙي جا حالتون خراب رهن، ته ڇا اهو ٽيڪس نظام انهن فارمرن لاءِ وڌيڪ مشڪلاتون پيدا ڪندو؟

3. ڪارپوريٽ فارمنگ تي اثر – ننڍين ڪمپنين لاءِ 20 سيڪڙو، جڏهن ته وڏين زرعي ڪمپنين لاءِ 29 سيڪڙو ٽيڪس مقرر ڪرڻ سان نجي سيڙپڪاري تي ڪهڙو اثر پوندو؟ ڇا هي پاليسي زرعي واپارين ۽ پرائيويٽ انويسٽرز کي مايوس ڪندي؟

4. ڇوپائي مال تي ڇو ٽيڪس لاڳو نه ڪيو ويو؟ – جڏهن زرعي آمدني تي ٽيڪس لاڳو ڪيو ويو آهي، ته پوءِ لائيو اسٽاڪ کي ڇو استثنا ڏنو ويو؟ لائيو اسٽاڪ جي سيڪٽر مان پڻ وڏو روينيو حاصل ٿي سگهي ٿو، پر هن پاليسي ۾ ان کي نظرانداز ڪيو ويو آهي.

ماضي سان ڀيٽ ۽ عالمي مثال:

زرعي آمدني تي ٽيڪس لاڳو ڪرڻ جي ڪوشش اڳ به ٿي چڪي آهي، پر جاگيردارانه سياسي نظام، انتظامي نااهلي ۽ مضبوط مخالفت سبب ان تي صحيح نموني عمل نه ٿي سگهيو. بھارت، آمريڪا، ۽ يورپي يونين ۾ زرعي آمدني تي ٽيڪس جو هڪ مضبوط نظام موجود آهي، جتان حڪومت کي سڌو سنئون روينيو حاصل ٿئي ٿو، جڏهن ته پاڪستان ۾ زرعي شعبي کي مسلسل ٽيڪس کان ڇوٽ حاصل رهي آهي.

حاصل مقصد ۽ سفارشون:

هي فيصلو سنڌ جي اقتصادي استحڪام لاءِ هڪ "نئين شروعات" ٿي سگهي ٿو، پر ان جي اثرائتي عملداري لاءِ حڪومت کي هيٺين نقطن تي ڌيان ڏيڻ گهرجي:

1. زرعي شعبي ۾ رجسٽريشن جو شفاف نظام قائم ڪيو وڃي، ته جيئن ڪو به ماڻهو پنهنجين ٻين آمدني کي زرعي آمدني ظاهر ڪري ٽيڪس کان ڇوٽ حاصل نه ڪري سگهي.

2. ننڍن هارين لاءِ وڌيڪ ريليف فراهم ڪيو وڃي، جيئن هن پاليسي جو اثر رڳو وڏن زميندارن تي پوي.

3. ٽيڪس گڏ ڪرڻ جي نظام کي وڌيڪ شفاف بڻايو وڃي، ۽ اهو يقيني بڻايو وڃي ته روينيو اصل زرعي آمدني مان گڏ ڪيو پيو وڃي، نه ڪي ٻين ڪاروبارن تي لاڳو ڪيو وڃي.

4. زراعت سان لاڳاپيل ٻين شعبي، جهڙوڪ چوپائي مال ۽ کاد جي واپار، کي به ٽيڪس نيٽ ۾ آندو وڃي ته جيئن ٽيڪس نظام ۾ برابري پيدا ٿي سگهي.

مجموعي طور تي، زرعي آمدني تي ٽيڪس لاڳو ڪرڻ سنڌ حڪومت جو هڪ وڏو قدم آهي، جيڪو "جيڪڏهن صحيح نموني تي عملدرآمد ٿئي" ته صوبائي روينيو ۾ اضافو آڻي سگهي ٿو. پر، جيڪڏهن هن پاليسي کي مڪمل انتظامي صلاحيت ۽ شفافيت سان لاڳو نه ڪيو ويو ته اهو به اڳئين ڪوششن وانگر ناڪام ٿي سگهي ٿو.