سنڌ، جنهن جي سڃاڻپ هزارين سالن کان رواداري، محبت ۽ انسانيت سان جُڙيل رهي آهي، اڄ مذهبي انتهاپسنديءَ جهڙي ناسور کي منهن ڏئي رهي آهي. سنڌي ايسوسيئيشن آف نارٿ آمريڪا (سانا) پاران حيدرآباد ۾ “مذهبي انتهاپسندي: امن ۽ سلامتيءَ لاءِ موجود خطرا” جي عنوان هيٺ ڪوٺايل ڪانفرنس صرف هڪ علمي ۽ تحقيقي ويهڪ نه هئي، پر سنڌ جي فڪري، سياسي، ۽ سماجي مستقبل بابت هڪ وڏو سوال اٿارڻ جو اهم موقعو هو.
هيءَ ڪانفرنس، جنهن ۾ ناميارن دانشورن، ليکڪن، سياسي اڳواڻن ۽ انساني حقن جي ڪارڪنن شرڪت ڪئي، هڪ واضع پيغام ڏنو ته سنڌ انتهاپسنديءَ خلاف هڪ آواز آهي ۽ سنڌ جي ترقي پسند طبقي کي هاڻي گهڻي وڌيڪ سنجيدگيءَ سان عملي قدم کڻڻا پوندا.
انتهاپسندي: هڪ منظم رياستي اوزار يا اتفاقي حادثو؟
ڪانفرنس ۾ نامياري اسڪالر اي ايچ نيئر جي خطاب سان ٿيو، جنهن واضح ڪيو ته مذهبي انتهاپسندي ڪنهن هڪ ڏينهن يا هڪ حڪمران جي پيدا ڪيل سازش ناهي پر ان جون پاڙون ڏهاڪن اڳ پوکجي چڪيون هيون. هن پنهنجي دليل کي ضياءَالحق جي مذهبي پاليسين سان جوڙي چيو ته:
> جڏهن رياست پاڻ هڪ خاص نظريي کي رياستي سرپرستي ڏيندي ته پوءِ اها رڳو هڪ اجتماعي سوچ نه رهندي، پر هڪ هٿيار بڻجي ويندي، جيڪا سياست، تعليم، ميڊيا ۽ عام ماڻهن جي روين کي تبديل ڪري ڇڏيندي.
طاهره عبدالله انتهاپسنديءَ جي تاريخي بيهڪ تي تنقيد ڪندي چيو ته:
مذهبي انتهاپسنديءَ جي شروعات ڪو ضياءَ الحق جي دور کان ناهي، پر ان جا نشان اسان کي محمد بن قاسم جي حملي کان وٺي نظر اچن ٿا. ايوب خان مذهبي انتهاپسنديءَ لاءِ ماحول ٺاهيو، پر ضياءَ ان کي هڪ رياستي مشن بڻايو.
سيڪيولر سنڌ: هڪ مزاحمتي تاريخ
ڊاڪٽر مقبول هاليپوٽو، جيڪو سانا جو صدر آهي، جنهن پنهنجي خطاب ۾ چيو ته سنڌ جو تاريخي ڪردار رواداري، محبت، ۽ انسانيت تي ٻڌل رهيو آهي. هن واضح ڪيو ته:
> سنڌي ماڻهو هزارين سالن کان امن پسند رهيا آهن. اسان موهن جي دڙي جي تهذيب جا وارث آهيون، جتي انسانيت کي مذهب تي ترجيح ڏني وئي. اسان ڪڏهن به مارشل ريس نه رهيا آهيون پر هاڻي اسان کي انتهاپسنديءَ خلاف منظم طور تي بيهڻو پوندو، ڇو ته جيڪڏهن اسان خاموش رهياسين ته اسان جي تاريخي سڃاڻپ ميسارجي ويندي.
منيزي جهانگير، جيڪا هڪ ناليواري صحافڻ ۽ انساني حقن جي اڳواڻ آهي، سنڌ جي صورتحال کي باقي پاڪستان جي حوالي سان ڀيٽيندي چيو:
حيدرآباد جي گهٽين ۾ اڃا به عورتون بي خوف ٿي ڳالهائي سگهن ٿيون، احتجاج ڪري سگهن ٿيون پر باقي پاڪستان ۾ اها آزادي ختم ٿيندي پئي وڃي. سنڌ اڄ به روشن خيال آهي پر جيڪڏهن انتهاپسنديءَ کي روڪڻ لاءِ موثر قدم نه کنيا ويا ته شايد اهو ماحول اڳڪتي نه رهي.
رياست، انتهاپسندي ۽ عالمي منظرنامو
نامياري ليکڪ جامي چانڊيو سنڌ جي سياسي تاريخ تي روشني وڌندي چيو ته سنڌ جي ترقي پسند سياسي شعور آمريت خلاف سدائين مزاحمت ڪئي آهي، ون يونٽ کان وٺي انتهاپسنديءَ خلاف جدوجهد تائين، سنڌ جي عوام سدائين وڙهندي آئي آهي."
نصير ميمڻ وري انتهاپسنديءَ جي عالمي منظرنامي کي بيان ڪندي چيو ته:
سنڌ جو عوام انتهاپسنديءَ جو شڪار بڻجي رهيو آهي، پر اسان کي سمجهڻ گهرجي ته هيءَ واءُ صرف پاڪستان ۾ نه، پر سڄي دنيا ۾ هلائي پئي وڃي. جي ايم سيد 1952ع ۾ مغربي دنيا کي خبردار ڪيو هو ته جيڪي مذهبي شدت پسنديءَ کي پنهنجي مفادن لاءِ پاليندا، هڪ ڏينهن انهن کي ئي هي بلا ڳڙڪائي ڇڏيندي.' اڄ اها ڳالهه سچ ثابت ٿي رهي آهي.
عورتن ۽ مذهبي اقليتن جو ڪردار
نامياري ليکڪه امر سنڌو سنڌ جي انتهاپسنديءَ خلاف مزاحمتي ڪردار کي واضح ڪندي چيو:
شڪارپور، قلندر جي مزار، گهوٽڪي ۽ لاڙڪاڻي جا مندر – هي سڀ انتهاپسنديءَ جي حملن جا نشان آهن، پر سنڌ انهن حملن جو ڀرپور جواب ڏنو. سنڌ جو روشن خيال طبقو اڃا زنده آهي، ۽ سنڌ جي عورتن جو ڪردار هاڻي وڌيڪ اهم ٿي چڪو آهي. جيڪڏهن سنڌي عورتون هن جنگ ۾ شامل نه ٿينديون ته سنڌ جي سڃاڻپ کي وڏو نقصان پهچندو.
عاليا بخشل، جيڪا وومين ڊيموڪريٽڪ فرنٽ جي صدر آهي، مذهبي اقليتن جي حقن بابت ڳالهائيندي چيو ته:
جيڪي ماڻهو هڪ طرف جيئي سنڌ جا نعرا هڻن، پر ٻئي طرف مذهبي انتهاپسنديءَ جا حامي بڻجن، انهن کي اسان کي پنهنجو نه سمجهڻ گهرجي. سنڌ جي سيڪيولر سڃاڻپ کي هر سطح تي بچائڻو پوندو.
ڪانفرنس جا اهم نتيجا ۽ سنڌ لاءِ لائحه عمل
ڪانفرنس جي آخر ۾ سانا جي جنرل سيڪريٽري اسد شيخ جو آڊيو پيغام ٻڌايو ويو، جنهن ۾ هن سنڌ جي رواداريءَ جي بقا لاءِ جدوجهد جاري رکڻ تي زور ڏنو.
✅ رياستي پاليسين کي بي نقاب ڪرڻ لاءِ تحقيقي ڪم کي اڳتي وڌايو وڃي
✅ عورتن ۽ مذهبي اقليتن جي تحفظ لاءِ قانوني ۽ سياسي جدوجهد کي تيز ڪيو وڃي
✅ سنڌ جي سيڪيولر سڃاڻپ کي نصاب، ميڊيا، ۽ تعليمي ادارن ۾ مضبوط ڪيو وڃي
هيءَ ڪانفرنس هڪ عام بحث نه پر سنڌ جي فڪري، سياسي، ۽ سماجي مستقبل لاءِ هڪ اهم سوال ڇڏي وئي ته ڇا سنڌ انتهاپسنديءَ جي طوفان کي روڪي سگهي ٿي؟
جيڪڏهن سنڌ جو ترقي پسند طبقو، سماجي ڪارڪن، سياسي اڳواڻ، ۽ عام ماڻهو متحد نه ٿيا ته انتهاپسنديءَ جي هن واءُ کي روڪڻ ناممڪن ٿي پوندو. سانا جي هيءَ ڪانفرنس هڪ دستاويز جي حيثيت رکي ٿي، جيڪا مستقبل جي راهه جو تعين ڪندي.
سنڌ جا ماڻهو ماضيءَ ۾ به مزاحمت ڪندا رهيا آهن پر هاڻ سوال هي آهي ته ڇا اسين هڪ نئين جدوجهد لاءِ تيار آهيون؟
0 تبصرے