جڏهن ڌيءَ در کوليو ۽ ماءُ جون دعائون ٻاهر رهجي ويون.!!!!!

غلام مصطفيٰ جمالي

ڪجهه لمحا اهڙا هوندا آهن،جيڪي زندگيءَ مان رڳو هڪ ماڻهو نه کسيندا آهن، پر سموري گهر جي ساهه کي روڪي ڇڏيندا آهن. اهو لمحون گهڻو ڪري خاموش ايندو آهي، بغير ڪنهن اعلان جي، بغير ڪنهن رڙ جي. هڪ دروازو بند ٿيندو آهي، ۽ ان بندش سان گڏ هڪ ماءُ جي دعا اڌ ۾ رهجي ويندي آهي، هڪ پيءُ جي پيشانيءَ تي عمر ڀر جو سوال لکي ويندو آهي، ۽ هڪ گهر جي ڀتين ۾ اهڙو سناٽو ڀرجي ويندو آهي، جيڪو نه ڏينهن ۾ ٽٽي ٿو، نه رات ۾. ڪجهه فيصلا اهڙا هوندا آهن، جيڪي رڳو زندگي ناهن بدلائيندا، پر وقت کي به روئاري ڇڏيندا آهن. ڪجهه وکون اهڙيون هونديون آهن، جيڪي کڻڻ کان اڳ هلڪيون لڳنديون آهن، پر پوءِ انهن جو وزن نسلن تائين لهندو رهندو آهي. محبت به جڏهن عقل جي هٿ مان نڪري وڃي ٿي ته اها رڳو ٻن دلين جو معاملو نٿي رهي، اها ماءُ جي ڇاتيءَ ۾ باهه وجهي ٿي، پيءُ جي پيشانيءَ تي شرمندگي لکي ٿي ۽ ڀينرن ڀائرن جي نالن سان طعنا ڳنڍي ٿي. محبت جڏهن فيصلو بڻجي ٿي ته ماڻهو اهو وساري ويهندو آهي ته هو ڪنهن جو اولاد آهي. هو اهو به وساري ويهندو آهي ته هن جي پٺيان ڪيتريون بي آواز دعائون آهن، ڪيتريون جاڳيل راتيون آهن، ڪيتريون اڻ ڳڻيون قربانيون آهن. هڪ لمحي ۾ ورتل فيصلو، سالن جي محنت، پالنا ۽ تربيت تي پردو وجهي ڇڏيندو آهي. ان لمحي ۾ نه ماضي ياد رهندو آهي، نه مستقبل جو وزن محسوس ٿيندو آهي. رڳو هڪ ضد هوندو آهي، جيڪو عقل کان اڳتي نڪري دل کي به قيدي بڻائي ڇڏيندو آهي. اسان جي سماج ۾ سڀ کان وڌيڪ خاموشي سان روئندڙ ڪردار ماءُ جو آهي. اها ماءُ، جيڪا ڪڏهن پنهنجي ڌيءَ جي قدمن جو آواز ٻڌي سڪون محسوس ڪندي هئي، اڄ ساڳئي دروازي ڏانهن ڏسي ڏسي اکيون سُڪائي ويٺي آهي. هن کي خبر ناهي ته سندس ڌيءَ ڪٿي آهي، ڪهڙي حال ۾ آهي، کاڌو کاڌو اٿس يا بک ۾ آهي، خوش آهي يا مجبور. ماءُ کي رڳو ايترو ياد رهي ٿو ته ڪڏهن سندس ڌيءَ کيس “امان” چئي سڏيندي هئي. پيءُ اسان جي سماج ۾ گهٽ ڳالهائيندو آهي، پر جڏهن ٽٽي ٿو ته اندر ئي اندر ٽٽي ٿو. پيءُ جي اکين مان ڳوڙها گهٽ وهندا آهن، پر جڏهن وهندا آهن ته شرم سان گڏ وهندا آهن. اهو پيءُ، جيڪو پنهنجي ڌيءَ کي ڪڏهن بازار ۾ اڪيلي وڃڻ نه ڏيندو هو، اڄ ماڻهن جي سوالن کان لڪي ٿو. کيس هر نگاهه ۾ الزام نظر اچي ٿو، هر خاموشي ۾ طعنو محسوس ٿئي ٿو. هو سمجهي ٿو ته شايد هو ڪٿي ناڪام رهيو، شايد هن جي تربيت ۾ ڪا ڪمي هئي، حالانڪه حقيقت اها هوندي آهي ته اولاد جا فيصلا هميشه والدين جي ناڪامي ناهن هوندا. محبت جي نالي تي کنيل وک، گهڻو ڪري عورت کي ئي سڀ کان وڌيڪ مهانگي پوي ٿي. شروعات ۾ سڀ ڪجهه خواب جهڙو لڳندو آهي، لفظن ۾ وفائون هونديون آهن، واعدن ۾ دنيا وسيل هوندي آهي. پر وقت سان گڏ حقيقت پنهنجو چهرو ڏيکاري ٿي. سماج وساري نٿو. ماڻهو وساري نٿا. هر اختلاف ۾، هر تڪرار ۾، ماضي هٿيار بڻجي سامهون اچي ٿو. اها عورت آهستي آهستي سمجهي ٿي ته هن جيڪو ڇڏيو هو، اهو صرف گهر نه هو، پر تحفظ، سڃاڻپ ۽ عزت هئي. اسان چوندا آهيون ته زمانو بدلجي ويو آهي، پر ڪجهه حقيقتون زمانن کان آزاد هونديون آهن. ماءُ جو درد، پيءُ جي غيرت، ۽ سماج جي زبان—اهي ڪڏهن پراڻا ناهن ٿيندا. جديد سوچ جو مطلب اهو ناهي ته اسان احساسن کي غير ضروري سمجهون. ترقي جو مطلب اهو ناهي ته اسان رشتن کي بوجھ سمجهڻ لڳون. جيڪڏهن سوچ اڳتي وڌي آهي ته دل کي به ساڻ کڻي هلڻ گهرجي، نه ته ترقي اڌوري رهجي ويندي آهي. محبت جيڪڏهن سچي هجي ته اها وڙهڻ نٿي سيکاري، سمجهوتو سيکاري ٿي. سچي محبت صبر سان گڏ هلندي آهي، ضد سان نه. جيڪا محبت صرف ڀڄڻ جو رستو ڏيکاري، اها محبت نه، پر خود غرضي هوندي آهي. ڇو ته ڀڄڻ هميشه آسان هوندو آهي، منهن ڏيڻ ڏکيو هوندو آهي. اصل همت اها آهي ته ماڻهو ڳالهه ڪري، وقت وٺي، حالتن کي سمجهي، ۽ پوءِ فيصلو ڪري. اسان کي اهو به سمجهڻ گهرجي ته هر قانوني فيصلو اخلاقي به ناهي هوندو. ڪاغذن تي صحيحون ٿي سگهن ٿيون، پر دلين تي لڳل زخم ڪاغذن سان ناهن ڀرندا. ماءُ جي خالي جهولي، پيءُ جي جهڪيل نظر، ڀيڻ جي ٽٽل مرڪ—اهي سڀ ڪنهن عدالت ۾ درج ناهن ٿيندا، پر اهي سماج جي ضمير تي لکيل هوندا آهن. زندگي گهڻو ڪري اسان کي اهو موقعو نٿي ڏئي ته اسين پنهنجن فيصلن کي ٻيهر جيئري ڏسي سگهون. فيصلا هڪ ڀيرو ڪجن ٿا، پر انهن جا پاڇا سالن تائين ساڻ هلن ٿا. ماڻهو اڳتي وڌندو رهي ٿو، پر ڪجهه پاڇا هر موڙ تي ساڻس گڏ هوندا آهن. ڪڏهن اڪيلي رات ۾، ڪڏهن خاموش صبح ۾، ڪڏهن ڪنهن خوشيءَ جي موقعي تي، اهي پاڇا انسان کي ياد ڏياري ڇڏيندا آهن ته ڪجهه شيون وسارڻ انسان جي وس ۾ ناهن. ماءُ جي دعا، اصل ۾ لفظن جو مجموعو ناهي هوندي. اها هڪ اهڙي قوت هوندي آهي، جيڪا ڏکين حالتن ۾ به انسان کي سنڀالي رکندي آهي. جڏهن ماڻهو اها دعا پاڻ کان پري ڪري ڇڏي ٿو، تڏهن هو زندگيءَ جي هر سختيءَ کي اڪيلي سر منهن ڏيڻ تي مجبور ٿي وڃي ٿو. ان وقت انسان کي خبر پوي ٿي ته آزادي جو مطلب رڳو چونڊ ڪرڻ نه، پر ان چونڊ جي ذميواري کڻڻ به آهي. نوجوان نسل کي اڄ آزاديءَ جو مفهوم ٻيهر سمجهڻ جي ضرورت آهي. آزادي جو مطلب اهو ناهي ته ڪو به فيصلو، ڪنهن به وقت، ڪنهن به نتيجي کان سواءِ ڪيو وڃي. اصل آزادي اها آهي ته ماڻهو پنهنجي خواهشن سان گڏ پنهنجن رشتن جي ذميواري به قبول ڪري. خواهشون عارضي هونديون آهن، پر رشتا سڄي عمر ساڻ هلندا آهن. ساڳئي وقت والدين لاءِ به اهو لمحۂ فڪر آهي ته هو پنهنجن ٻارن سان فاصلو گهٽ ڪن. رڳو خوف ۽ سختي سان اولاد کي بچائي نٿو سگهجي. وقت، ٻڌڻ، ۽ سمجهڻ—اهي سڀ والدين جي هٿ ۾ اهڙا اوزار آهن، جن سان گهڻا الميا ٿيڻ کان اڳ ئي روڪي سگهجن ٿا. جڏهن گهر ڳالهه ٻولهه جي جاءِ بڻجي ٿو، تڏهن ٻاهر جا رستا پاڻمرادو اهميت وڃائي ويهندا آهن. آخرڪار، محبت جو اصل امتحان نتيجن ۾ هوندو آهي. جيڪڏهن محبت انسان کي وڌيڪ مهربان، وڌيڪ ذميوار ۽ وڌيڪ باوقار بڻائي، ته اها محبت پنهنجي مقصد ۾ ڪامياب آهي. پر جيڪڏهن اها محبت انسان کي پنهنجي جڙن کان ڪٽي، رشتن کي ٽوڙي ۽ ضمير کي خاموش ڪري ڇڏي، ته پوءِ اها محبت نه، پر هڪ آزمائش بڻجي وڃي ٿي. آخر ۾ مان رڳو ايترو ئي چوندس ته محبت کي ماءُ جي دعا کان وڏو نه بڻايو. ڇو ته ماءُ جي دعا اها ڇانوَ آهي، جنهن کان سواءِ سج جي تپش سڌي دل تي پوي ٿي. ماڻهو ڪجهه وقت لاءِ شايد ان تپش کي برداشت ڪري وٺي، پر آخرڪار هو ٿڪجي پوي ٿو. ۽ جڏهن انسان ٿڪجي پوي ٿو، تڏهن کيس سمجهه ۾ اچي ٿو ته سڀ کان وڏي دولت آزادي نه هئي، سڀ کان وڏي طاقت محبت نه هئي—پر ماءُ جي دعا ۽ پيءُ جو سڪون هو.