جنگ جي ڪناري تان واپسي ۽ امن جي نازڪ واڳ

سيد غلام مصطفي شاھ

زندگي جا ڪي لمحا اهڙا نازڪ ٿيندا آهن، جتي ساهه ڄڻ ته رڪجي ويندو آهي، ۽ دل مستقبل جي خطري سان ڌڙڪڻ لڳندي آهي۔ اپريل 2025 جي آخر ۾، جڏهن ڀارت جي قبضي هيٺ ڪشمير ۾ هڪ شدت پسند حملي ۾ 26 سياح مارجي ويا، ته پاڪستان ۽ ڀارت جي وچ ۾ لفظي حملا شروع ٿي ويا ڀارت بنا سوچ سمجھ جي ذميوار پاڪستان کي قرار ڏنو جنهن تي پاڪستان ثبوتن جي گهر ڪئي پر ڪوڙ کي لڪائي به ته نٿو سگهجي۔ڀارت، پاڪستان ۽ جي قبضي هيٺ ڪشمير تي فضائي حملا شروع ڪيا، جن سان سرحدي جهيڙو شدت طرف وڌڻ لڳو ۽ سلسلو وڌندو رھيو، هر گذرندڙ ڏينهن خطي لاءِ خطري جي گهنٽي هئي، ڇو ته ٻه ايٽمي طاقتون آمهون سامهون هيون۔ پر، سفارتي ڪوششن اميد جي هڪ ڪِرن پيدا ڪئي، ۽ ٻنھي ملڪن کي سيزفائر تي راضي ڪيو ويو۔سيز فائر ۾ اھم ڪردار آمريڪا، سعودي عرب، چين، ايران، ترڪي ۽ ٻين ڪافي ملڪن جو رھيو. آمريڪا هن بحران کي سنڀالڻ ۾ اهم ڪردار ادا ڪيو۔ 9 مئي 2025 تي آمريڪي سيڪريٽري آف اسٽيٽ، مارڪو روبيو، پاڪستاني اعلي اختيارين سان رابطو ڪيو۔ اهو هڪ فيصلائتو لمحو هو، جتي ڳالهين جا در کوليا۔صدر ڊونلڊ ٽرمپ به ڀارتي وزيراعظم نريندر مودي سان پنهنجا ذاتي لاڳاپا ڪم آڻي، دٻاءُ وڌو۔آمريڪا، پاڪستان سان پنهنجي تاريخي لاڳاپن ۽ ڀارت سان دفاعي ۽ فني شراڪتداري کي استعمال ڪندي ٻنهي ڌرين کي ڳالهين جي ميز تي آندو۔ بئڪ چينل رابطا پڻ اهم رهيا، جيئن ته ٻنهي ملڪن جي قومي سلامتي جي صلاحڪارن وچ ۾ ڳالھيون جاري ٿيون۔اهو منظر اهڙو هو، جيئن خاندان جو وڏو فرد ٻن وڙهندڙ ڀائرن کي وڙهڻ کان روڪڻ لاءِ وچ ۾ پوي۔ آمريڪا اڪيلو نه هو۔ علائقي جي وڏن رانديگرن به پنهنجو ڪردار ادا ڪيو۔ سعودي عرب پنهنجي جونيئر پرڏيهي وزير کي اسلام آباد ۽ نئين دهلي موڪليو ته جيئن وچ ۾ صلح ڪرائي سگهي۔ برطانيه پنهنجو سفارتي اثر استعمال ڪيو، جڏهن ته ترڪي سميت ٽي درجن کان وڌيڪ ملڪن هن عمل ۾ حصو ورتو۔ پاڪستان جي پرڏيهي وزير اسحاق ڊار مطابق، اها هڪ عالمي ڪوشش هئي، جيڪا ڪامياب ٿي۔ اهو منظر اهڙو هو، جيئن پاڙيسري گڏجي ڪنهن گهر ۾ لڳل باهه وسائڻ لاءِ ڊوڙي اچن، ۽ هر ڪو پنهنجي وس آهر مدد ڪري۔ 10 مئي 2025 تي آمريڪي صدر ڊونلڊ ٽرمپ سماجي ميڊيا پليٽفارم X تي اعلان ڪيو ته پاڪستان ۽ ڀارت "فوري ۽ مڪمل سيزفائر" تي متفق ٿي ويا آهن۔ شام 4:30وڳي (پاڪسٿاني وقت) کان معاهدو لاڳو ٿيو۔ پر اها خوشي عارضي ثابت ٿي۔ ڪجهه ئي ڪلاڪن اندر ڀارت، پاڪستان تي سيزفائر جي ڀڃڪڙي جو الزام لاڳو ڪيو، جڏهن ته پاڪستان پنهنجي ذميواري جو اظهار ڪندي صبر جو مظاهرو ڪيو۔ اها صورتحال اهڙي هئي، جيئن وسڪاري کانپوءِ آسمان ته صاف هجي، پر ڪارا ڪڪر اڃا به ڇانيل هجن، جيڪي نئين طوفان جي اڳڪٿي ڪري رهيا هجن۔ماهرن هن سيزفائر کي مختلف نظرين سان ڏٺو۔ تنوي مدن (بروڪنگز) چيو ته جيڪڏهن مارڪو روبيو جي ڪال اڳ ۾ ٿئي ها ته نقصان گهٽ ٿئي ها۔اشلي ٽيليس (ڪارنيگي) روبيو جي ڪوششن جي ساراهه ڪئي، پر مائيڪل ڪگلمين خبردار ڪيو ته هي سيزفائر عارضي ۽ ڪمزور آهي۔ اهي رايا اميد ۽ خدشن جو ميلاپ هئا، جيڪي خطي جي ماڻهن کي مستقبل بابت سوچڻ تي مجبور ڪن ٿا۔ سيزفائر جي باوجود، ڪيترائي مسئلا برقرار رهيا۔ ٻنهي ملڪن ويزا ختم ڪيا، سفارتي مشن گهٽايا، ۽ ڀارت طرفان سنڌو طاس پاڻي معاهدو معطل ڪرڻ جا قدم کنيا۔ اهي قدم بنيادي تڪرارن، خاص ڪري ڪشمير جي حل نه ٿيڻ جھڙا لڳي رھيا آھن۔اها صورتحال اهڙي هئي، جيئن ٻه ماڻهو صلح ته ڪري وٺن، پر دلين ۾ رنج باقي رهي۔انهن قدمن سان گڏ، ٻيا خطرا به وڌڻ لڳا۔ سيڪيورٽي تجزيي نگارن خبردار ڪيو ته غير رياستي عنصر صورتحال کي ٻيهر خراب ڪرڻ جي ڪوشش ڪري سگهن ٿا۔ ڀارت ۾ قوم پرست گروپن جي واڌ ۽ پاڪستان ۾ مذهبي شدت پسندي جي واپسي، ٻنهي طرفن کي وڌيڪ محتاط ٿيڻ تي مجبور ڪيو آهي۔ هڪ ٻي اهم ڳالهه اها آهي ته سوشل ميڊيا تي هلندڙ پروپيگنڊا به امن لاءِ خطرو بڻجي وئي۔ ٻنهي ملڪن جي عوام جي راءِ تي اثر انداز ٿيندڙ جعلي خبرون ۽ قوم پرستي جو جذبو، ڪنهن به وقت ماحول کي بگاڙي سگهيو پئي، خطو هاڻي وڌيڪ فعال سفارتڪاري جي گهرج ڪري ٿو، جتي صرف سيزفائر نه پر مسئلن جو بنيادي حل ڳولڻ لازمي آهي۔ ڪشمير، پاڻي، واپار ۽ عوامي سطح تي رابطن کي ٻيهر بحال ڪرڻ کانسواءِ مستقل امن ممڪن ناهي۔ چين، جيڪو هن وقت خطي ۾ خاموشي اختيار ڪيل آهي، به هن تڪرار جو هڪ اهم فريقي حيثيت رکي ٿو۔ جيڪڏهن خطي ۾ ٻيهر تڪرار شروع ٿئي ٿو ته چين جي پاليسين تي به اثر پئجي سگهن ٿا، خاص طور تي CPEC ۽ لداخ واري علائقي ۾۔امن جي واٽ تي واڌارو، صرف حڪومتن نه پر عوام جي شعور، سول سوسائٽي، ۽ ميڊيا جي ذميواري سان ئي ممڪن آهي۔ تعليم، رابطن ۽ گڏيل ثقافتي پروگرامن وسيلي اعتماد جي فضا قائم ڪرڻ لازمي آهي۔ماضي ۾ به آمريڪا اهڙن بحرانن ۾ ثالثي ڪئي آهي۔ 1999 جي ڪارگل جنگ دوران صدر بل ڪلنٽن، وزيراعظم نواز شريف کي فوجون واپس گهراڻ لاءِ راضي ڪيو هو۔ 2002 ۾، ڪولن پائول، 2001 جي پارليامينٽ حملي کانپوءِ تڪرار کي گهٽايو۔ اهي تاريخي واقعا ثابت ڪن ٿا ته سفارتي ڪوششون تباهي کي روڪڻ ۾ ڪيئن مددگار ٿي سگهن ٿيون۔ امن جي نازڪ واڳ. آمريڪا ۽ ان جا اتحادي، ۽ علائقي جا وڏا ملڪ، گڏجي ٻنهي ملڪن کي جنگ جي ڪناري تان واپس آڻي سگهيا۔ اها هڪ اهڙي ڪهاڻي آهي، جتي خوفناڪ پاڇا اميد جي روشني ۾ تبديل ٿيا۔ پر، هي سيزفائر انتهائي نازڪ آهي۔ ڪشمير سميت بنيادي مسئلا اڃا به حل طلب آهن، ۽ علائقي جا ماڻهو امن لاءِ دعائون ٿا ڪن۔ هي سيزفائر يا ته نئين دور جي شروعات ٿي سگهي ٿو، يا صرف هڪ عارضي وقفو۔ وقت ئي ٻڌائيندو ته هن خطي جو مستقبل ڇا ٿيندو۔ سڀني جي اها ئي تمنا آهي ته هي ڌرتي، جيڪا محبت ۽ نفرت ٻنهي جي شاهد رهي آهي، هاڻ امن جي تاريخ لکي۔